فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۸ صفحات ۱-۲۱
تبیین جامعه شناختی رفتار زیست محیطی (مطالعه موردی: شهروندان تهرانی)
فرهاد نصرتی نژاد سید حسین سراج زاده ، منصور دیهول
چکیده
موضوع حفظ محیطزیست یکی از مهمترین مسائلی است که دنیای امروز با آن روبرو است. این مسئله یکی از
دغدغههای همیشگی ربع قرن گذشته در بیشتر کشورهای در حال توسعه بهویژه در کلانشهرها بوده است. کلانشهرتهران نیز به دلیل تمرکز جمعیت، صنعت و خدمات دچار مشکلات عدیده زیستمحیطی است که فشار جمعیتی وناساگاری و عدم تطابق با ظرفیتهای زیستمحیطی موجبات تنزل کیفیت زیستمحیطی این شهر را فراهم آورده است. در این میان نگرش، آگاهی و رفتار نادرست انسانی در قبال محیطزیست یکی از علتهای اصلی خسارت های زیست محیطی است. هدف اصلی پژوهش حاضر تبیین جامعهشناختی رفتار زیستمحیطی شهروندان تهران است. روش انجام پژوهش از نوع پیمایشی بوده و نمونه آماری شامل ۳۸۵ نفر از شهروندان ساکن در مناطق ۲۲ گانه تهران است که با روش نمونهگیری خوشهای چندمرحلهای انتخاب شدهاند. ابزار این پژوهش پرسشنامه بوده است. نتایج تحقیق نشان میدهد میزان آگاهی، نگرش و رفتار زیستمحیطی شهروندان تهران در حد متوسط رو به بالا است. همچنین یافته ها نشان میدهد که رابطه مثبت و معناداری بین نگرش و آگاهی زیست محیطی با رفتار آن وجود دارد. علاوه براین نتایج مدل معادله ساختاری نشان میدهد در مجموع دو متغیر نگرش و آگاهی زیستم حیطی توانستهاند ۶ درصد از واریانس رفتار زیستمحیطی را تبیین کنند.
فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۸ ، صفحات ۲۲-۳۲
ارزیابی روند تغییرات پوشش اراضی در شهرستان دامغان با استفاده از داده های سنجش از دور
علی اکبر شمسی پور، فاطمه ربانی
چکیده
ارزیابی تغییرات پوشش اراضی برای دستیابی به اطلاعات صحیح و بهنگام از سکونت‌گاه‌های بشری و پدیدههای مختلف زمینی، اساس برنامه‌ریزی‌های گوناگون است. فنّاوری سنجش از دور ابزاری مناسب در بررسی تغییرات پدیدههای زمینی شناخته شده است. هدف از این مطالعه، بررسی روند تغییرات پوشش اراضی در شهرستان دامغان میباشد. بدین منظور از تصاویر ماهواره لندست TM مربوط به سالهای ۱۹۸۶ و ۲۰۱۱ میلادی و نقشه رقومی پوشش اراضی استفاده شده است. با استفاده از نقشه پوشش اراضی در منطقه مورد مطالعه ۶ نوع پوشش سطحی کلی (جنگل، مرتع، زراعی، زمین بایر، نمکزار و زمین شهر) مشخص گردید. پس از انجام تصحیحات هندسی و رادیومتری بر تصاویر، با استفاده از روش Tessledcap و طبقه‌بندی نظارت شده به روش بیشینه احتمال و انجام پردازش پس از طبقه‌بندی، تغییرات واحدهای پوشش اراضی برای دورهی ۲۵ ساله مورد مقایسه قرار گرفتند. دقت کلی و ضریب کاپا (۹/۰) به دست آمده برای هر دو تصویر جهت ارزیابی دقت قابل‌قبول بود. نتایج به دست آمده نشان میدهد که وسعت اراضی زمین شهری، زراعی و بایر افزایش و وسعت اراضی جنگلی، مراتع و نمکزارها در مقایسه دو تصویر کاهش یافته است. در بین این سطوح بیشترین افزایش مربوط به محدوده زمین شهری در حدود ۵۹/۹ درصد و بیشترین کاهش مربوط به پوشش جنگلی در حدود ۴۸/۱۶ درصد است. با توجه به یافتههای تحقیق بخش وسیعی از تغییرات در فاصله ۲۵ سال مربوط به کاهش اراضی جنگلی و تبدیل آن به مراتع و افزایش سطح زمین شهری از تبدیل اراضی مرتعی به زمین شهری بوده است.
فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۸ ، صفحات ۳۳-۵۰
واکاوی تغییرات معنایی منظر شهری بر مبنای رویکرد نشانهشناسی (نمونه موردی: منظر کلانشهر کرج)
مریم محمدی، راضیه رضازاده
چکیده
شهر به مثابه یک متن، شبکه پیچیدهای از رمزگانهای فرهنگی است که امکان خوانش را برای شهروندان فراهم
میآورد. با چنین توصیفی، این متن، قابلیت بررسی در قالب رویکرد نشانه شناختی را داراست. بررسیها نشان می دهد .روندهایی که بعد از دوره مدرنیسم بر شهرها حاکم بوده، لایههای متنی آن را دچار تغییر و به دلیل تکیه بر عملکرد و نه ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و محیطی، از متن شهر بافتزدایی نموده است. ماحصل چنین رویکردی که تحت-تأثیر روندهای مختلفی بوده است، تغییر در نوع نشانه (به عنوان ابزار تحلیل شهر به مثابهی متن میباشد) . به عبارتی نشانه ها در متن شهر مدرن و سرمایهداری نه نشانه فرهنگی و قابل رمزگشایی توسط ناظر، بلکه به نشانههای کارکردی نام میبرد. بدین ” اقتصاد سیاسی نشانه “و بعضاً نشانه های نمادین تبدیل شده اند، موضوعی که بودریار از آن با عنوان ترتیب نشانه ها به پایینترین سطح کارکردی خود تنزل یافته و در این صورت پایین ترین سطح معنا از محیط ادراک وتعلیق و تکثر معنا فراهم میشود. در این میان منظر شهر به عنوان اولین سطح تماس انسان و شهر، عرصه هایی است که این تغییرات را میتوان در آن به خوبی مشاهده و تحلیل نمود؛ بنابراین هدف این مقاله بررسی عوامل مؤثر بر روند بافت زدایی از منظر شهری و تبدیل نشانهها در این متن به نشانههای کارکردی است. بدین ترتیب این مقاله پس از بررسی مفاهیم مرتبط با فضای اجتماعی، معنا و رویکرد نشانه شناسی و تدوین چارچوب مفهومی پژوهش، به بررسی منظر شهر در مقیاس کلان، به عنوان نمونه موردی میپردازد. بدین منظور نمونههایی از ساختوسازهای انجام شده درشهر کرج که از منظر کلان آن بافتزدایی کردهاند، بررسی و از منظر رویکرد نشانه شناختی و اقتصاد سیاسی نشانه نقدو تحلیل میشوند. نتایج نشان میدهد تکیه بر ابعاد کارکردی و نمادین و وجوه اقتصادی یا سیاسی، زمینهی ظهورعناصر کالبدی را در منظر شهر فراهم آورده است که بدون هیچ همآوایی با سایر لایههای متنی در منظر شهر، خوانش آن را با معضلاتی روبه رو کرده است.
فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۸ ، صفحات ۵۱-۶۹
ارائه مدل تحلیل رتبه پایداری در نواحی روستایی (مطالعه موردی: بخش سربند استان مرکزی)
مجتبی جاودان، حسن فرجی سبکبار ، طاهره صادقلو ، حمدالله سجاسی قیداری
چکیده
مدیریت و برنامهریزی توسعه پایدار روستایی یکی از اساسیترین و مهمترین پیشرانهای نیل به برقراری عدالت
فضایی محسوب میشود؛ زیرا بهواسطه تعادل در توزیع فضایی پیششرطهای توسعه پایدار روستایی، استفاده بهینه از منابع، رفاه اجتماعی و رشد اقتصادی روستاها آسانتر صورت میگیرد. بر این اساس بررسی و تحلیل تغییرات فضایی رتبه و سطح پایداری در مناطق روستایی بهعنوان یک ضرورت مهم در فرایند تصمیمسازی و برنامهریزی روستایی برای کاهش میزان ناپایداری روستاها و باز جهتگیری سیاستها و برنامههای توسعه بهشمار میآید. بدین اعتبار، هدف اساسی مقاله حاضر بررسی نحوه رابطه شاخصهای مختلف توسعه پایدار روستایی و ارائه مدل مطلوب رده بندی پایداری در قلمرو حوزهی روستایی بخش سربند از شهرستان شازند در استان مرکزی میباشد. برای دستیابی به این هدف از روش تحقیق توصیفی و تحلیلی با استفاده از دادههای پرسشنامهای، نظرات خبرگان و تکنیک دیماتل، ANP و ELECTERE3 در محیط نرمافزاری ARC GIS استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که براساس معیارها ومحاسبات انجام شده به ترتیب روستای ده کوثر در رتبه اول، روستای لوزدرعلیا در رتبه دوم و روستای قاییدان در رتبه سوم قرار دارند. همچنین روستای وزمستان علیا از پایینترین سطح پایداری برخوردار میباشد.
فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۸ ، صفحات ۷۰-۸۵
کُدهای اخلاق حرفهای در برنامه ریزی
بهزاد ملکپور اصل، فرشته دستواره
چکیده
اخلاق کاربردی و به تبع آن اخلاق حرفهای قلمروهایی هستند که از دههیِ ۱۹۹۰ به این سو مورد توجه صاحب-
نظران برنامهریزی قرار گرفتهاند. ادبیات مربوط به این قلمروها نظیر هر حوزهیِ دیگری در عرصهیِ تکاپوهای انسانی مدام در حال تطور است و به میانجیِ گفت و شنودهای مستمری که میان کنشگران مختلف در این عرصه در جریان است، ظرفیت ها و جنبه های تازهای از ابعاد گوناگون و گستردهیِ آن آشکار میشود. این گستردگی در برخی موارد با دشواری ها و احیاناً بدفهمی هایی در حوزهیِ اخلاق حرفهای برنامه ریزی همراه است و همین امر ضرورت دقت نظر وکنکاش در کُدها و گزارههایِ نظریِ اخلاق حرفهای و پیگیری این مباحث را موجب میشود. ردیابی کُدهای اخلاقی مرتبط با زمینه های مختلف برنامه ریزی هدف اصلی این مقاله است و بدین منظور از دسته بندی، تمسازی، مقایسه ونتیجه گیری از دادهها برای کشف و توضیح کُدهای اخلاقی مرتبط با زمینههای مختلف برنامهریزی استفاده شده است.کُدهای اخلاقی موضوعهای مرتبط با دوراهیهای اخلاقی در برنامهریزی، زمینهیِ مطرح شدن اخلاق مساله محور را به عنوان دستاورد مقاله و به عنوان یکی از رهیافت های مواجهه با این دوراهی ها موجب شده است. بحث آموزش اخلاقی برنامه ریزان نیز بر مبنای اخلاق مساله محور به عنوان یکی از راهکارهای عملیاتی مواجهه با موضوعهای اخلاقی پیشنهاد شده است.
فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره سوم، پاییز ۱۳۹۸ ، صفحات ۸۶-۱۰۲
سنجش سرمایه اجتماعی و رابطه آن با پایداری اجتماعی( مطالعه موردی: محله اوین)
جمیله توکلی نیا ، حسن محمدیان مصمم ، پرویز آقایی ، سامان حیدری
چکیده
طی چند دهه گذشته، سرمایه اجتماعی از جانب بسیاری از پژوهشگران جهان شمال و جنوب مورد توجه شایانی واقع شده و به عنوان یکی از محوریترین عوامل در نیل به رشد اقتصادی، سطوح بالای نوآوری، کنش جمعی و شکل گیری شبکه های اجتماعی، سلامت و بهطور کلی توسعه اجتماعات شناخته میشود. در کلانشهر تهران نیز، با توجه به مسائل و مشکلات اجتماعی متعدد، موضوع ارتقای سرمایه اجتماعی مورد توجه چشمگیر سازمانهای رسمی و غیررسمی قرارگرفته است. در این راستا، پژوهش حاضر با هدف همسویی با این تحولات بینشی و کمک به آن و با بهرهگیری از روش توصیفی تحلیلی، به بررسی و سنجش میزان سرمایه اجتماعی و ارتباط آن با پایداری اجتماعی در محله اوین می پردازد. در این پژوهش، نمونهگیری در دو سطح کارشناسان و ساکنان محله به صورت غیر احتمالی اتفاقی و هدفمند انجام گرفته و دادهها به صورت کتابخانهای و میدانی جمعآوری شده است. برای تحلیل دادهها، از مدل AHP با استفاده از نرمافزار Expert Choice و همچنین از آزمونهای آماری T-Test تک نمونهای، آزمون پیرسون و رگرسیون توسط نرم افزار SPSS استفاده شده است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که میزان سرمایه اجتماعی در محله اوین در سطح متوسطی قرار دارد و رابطه مثبت و معنیداری میان شاخصهای سرمایه اجتماعی و پایداری اجتماعی محله وجود دارد.