مرکز مطالعات ناحیه ای و آمایش

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ ، صفحات ۱-۱۵

سنجش و ارزیابی میزان تابآوری مناطق شهری در برابر سیلابهای شهری (مطالعه موردی: شهر ارومیه)

شهریارخالدی ، منیژه قهرودی تالی ، قاسم فرهمند

چکیده
مدیریت سیلاب متضمن کاهش اثرات و خطرات است، اما حذف اثرات و خطرات تقریباً ناممکن است. دلیل این امر،محدودیتهای مالی و دانش محدود و اندک ما انسانها است. یکی از راهکارهای کاهش اثرات در برابر مخاطرات،تاب آوری است. بررسی پیشینه مطالعات نشان میدهد که ارتقاء تابآوری در برابر بلایای طبیعی، تحت تأثیر عوامل اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و مدیریتی قرار دارد. بر همین اساس هدف اصلی این پژوهش بررسی ساختارهای یاد شده بر تابآوری شهر ارومیه در برابر سیلاب شهری است. روششناسی مطالعه حاضر به لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش پیمایشی و توصیفی تحلیلی میباشد. یافتههای پژوهش نشان داد که از لحاظ تابآوری اجتماعی فرهنگی، منطقه ۳ شهر ارومیه با میانگین ) ۳۰ / ۶۵ ( مطلوبترین منطقه، از لحاظ اقتصادی و مدیریتی، منطقه ۵ شهر ارومیه با میانگین ) ۷۴ / ۲۴ و ۶۴ / ۳۲ ( مطلوبترین منطقه از لحاظ تابآوری اقتصادی و مدیریتی میباشد. همچنین از لحاظ تاب آوری کالبدی منطقه ۴ شهر ارومیه به علت برخورداری از امکانات زیرساختی بهتر )دسترسی به مراکز درمانی،آتشنشانی، بیمارستانی و…( مطلوبترین منطقه از لحاظ تابآوری کالبدی در برابر سیلاب شهر میباشد. در نهایت جمع بندی میانگین کل شاخصها نشان داد که منطقه ۳ شهر ارومیه مطلوبترین منطقه و منطقه ۴ شهر ارومیه نامطلوبترین منطقه از لحاظ تاب آوری در برابر سیلاب شهری می باشد.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ ، صفحات ۱۶-۳۲

تحلیل فضایی شاخصهای کیفیت مسکن در نواحی شهری با رویکرد مسکن پایدارمورد پژوهی:( شهر زنجان)
محسن احد نژاد ، اصغر تیموری ، حسین طهماسبی مقدم

چکیده
شهرنشینی پدیده جهانی قرن بیست و یکم تعریف میشود؛ چراکه برای نخستین بار از آغاز تاریخ، بیش از نیمی از
جمعیت جهان در شهرها زندگی میکنند. با تداوم رشد شتابان شهرنشینی، شواهد حکایت از ناپایداری مناطق شهری
بهویژه در کشورهای در حال توسعه دارد. در راستای تعدیل ناپایداری شهرها پارادایم توسعه پایدار شهری بیش از
گذشته اهمیت یافته است. در این میان مسکن بهعنوان یک زیرساخت کالبدی و اجتماعی نقش مهمی در راستای
اهداف توسعه پایدار شهری بر عهده دارد که همین امر میتواند بایستگی پژوهش در زمینه مسکن پایدار را توجیه کند.بر این اساس هدف پژوهش حاضر تحلیل فضایی وضعیت شاخصهای کیفیت مسکن از منظر پایداری در نواحی شهرزنجان میباشد. روش تحقیق در این پژوهش، با توجه به ماهیت و هدف آن توصیفی تحلیلی و نوع تحقیق، کاربردی -است. روش گردآوری دادهها اسنادی با استفاده بلوک آماری نفوس و مسکن و نقشههای شهری سال ۱۳۹۰ میباشد. براین اساس شاخصهای کیفی مسکن با استفاده از روشهای کمی در محیط GIS به سنجش و تحلیل پرداخته شد که نتایج یافته ها نشان میدهد که نواحی منطبق با محلات غیررسمی از پایداری خیلی کم و از کل مساکن محدوده موردمطالعه ۱۴ درصد از پایداری خیلی زیاد، ۳۶ درصد از پایداری زیاد، ۲۷ درصد از پایداری متوسط، ۸ درصد ازپایداری کم، ۱۵ درصد از پایداری خیلی کم برخوردارند. در ارتباط با افزایش میران پایداری واحدهای مسکونی با استفاده از مدل SWOT راهبردهای ارائه گردیده است.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ ، صفحات ۳۳-۵۲

نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در توسعهی اکوتوریسم پایدار روستایی جزیره قشم
علیرضا دهقان فرهاد خرمایی ، الناز غنیمت ، سید مسعود طباطبایی

چکیده
اکوتوریسم یکی از مهمترین فعالیتهای اقتصادی در نقاط مختلف جهان به شمار میآید که با توجه به مناطق بکر و
زیبای گردشگری روستایی میتواند به عنوان راهکاری اساسی در توسعه پایدار روستایی مطرح گردد. جزیره قشم
بزرگترین جزیره خلیج فارس، با برخورداری از جاذبههای طبیعی شگفت انگیز و مکانهای گردشگری منحصر به فردهمجوار با سکونتهای روستایی، مجموعهای کم نظیر از گونه اکوتوریسم روستایی را ایجاد کرده است. از سوی دیگر فناوری اطلاعات و ارتباطات از عمدهترین معیارهای توسعه و پیشرفت اقتصادی و صنعتی و یکی از شاخصهای توسعه پایدار محسوب میشود که بر جنبههای مختلف زندگی افراد و اجتماعات بشری تأثیر گذاشته است. این فناوری می تواند سهمی مهم در متنوع سازی اقتصادی داشته باشد و با ایجاد درآمد و اشتغال موجب توسعه مناطق روستایی گردد. از این رو تعیین یک راهبرد توسعهای برای روستاها با رویکرد اکوتوریسم پایدار مبتنی بر فناوری اطلاعات ضروری میباشد. در این پژوهش در روشی توصیفی تحلیلی به مطالعه تجربیات در زمینه توسعه اکوتوریسم روستایی قشم پرداخته و با استفاده از ماتریس SWOT ، تجزیه و تحلیل برای تشخیص عوامل داخلی و خارجی انجام شده است. در این رویکرد با نگرش فناورانه، به منظور شناسایی نقاط ضعف و قوت و تهدیدها و فرصتها، از روش دلفی استفاده شده و ظرفیتها و محدودیتهای اکوتوریستی جزیره قشم تعیین گردیده است. سپس از مدل مکمل QSPM برای اولویت بندی راهبردها و تعیین مناسبترین راهبرد بهرهگیری شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهد، توسعه اکوتوریسم روستایی جزیره قشم باید براساس “استراتژیهای تغییر جهت” با تمرکز بر فناوری اطلاعات و ارتباطات مورد برنامهریزی و بازنگری قرار گیرد.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ ، صفحات ۵۳-۶۷

الگوی برنامهریزی توسعه روستایی با تأکید بر پارادایمهای نوین (مورد مطالعه: شهرستانهای پاکدشت و ری در پیرامون کلانشهر تهران)

ناصر شفیعی ثابت ، نگین سادات میرواحدی

چکیده

در بعضی از کشورها همچون ایران، برنامه‌ریزی‌های توسعه روستایی و شهری به شکل کاملاً مجزا و براساس «دیدگاه بخشی» صورت می‌پذیرد که چالش‌ها و مسائل متعددی در فرایند توسعه سکونتگاه‌های روستایی این‌گونه کشورها ایجاد کرده است. بر این شالوده، تحقیق حاضر با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی بر روی ۵۴ روستای نمونه از ۱۲۴ روستای ناحیه مورد مطالعه انجام شد. علاوه بر این تعداد ۳۱ پرسشنامه نیز در سطح کارشناسان و مدیران نهادها و سازمان‌های مرتبط با برنامه‌ریزی توسعه روستایی به‌صورت مستقیم تکمیل شد. همچنین، برای ارائه چهارچوب معنی‌داری از روش‌های توصیفی ـ تحلیلی، آزمون همبستگی و رگرسیون چند متغیره و تحلیل مسیر در کلیتی منطقی و در قالب فرآیند علمی پژوهش استفاده شد. یافته‌های تحقیق نشان داد برنامه‌ریزی مجزا و متخصص محور به لحاظ توانمندسازی، ظرفیت‌سازی و نوع مشارکت روستاییان در توسعه سکونتگاه‌های روستایی اثرگذار نبوده و تأثیرات بسیار کمی در ارتقای شاخص‌های توسعه سکونتگاه‌های روستایی در ابعاد محیط طبیعی، اجتماعی- فرهنگی، اقتصادی و کالبدی- زیربنایی آن‌ها داشته است. از این ‌رو در تبیین الگوی بهینه برنامه‌ریزی توسعه تغییر رویکرد از عقلایی گرایی به ارتباطی، واگذاری به بخش خصوصی و سازمان­های مردم نهاد و در این غالب توجه به توانمندسازی و ظرفیت‌سازی ساکنان روستایی، مشارکت، ارتقای سرمایه اجتماعی، یکپارچگی فعالیت‌ها و سازگاری بین آن‌ها و تنظیم روابط عناصر قدرت در راستای توسعه پایدار پیشنهاد می‌گردد.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ ، صفحات ۶۸ -۸۴

بررسی نقش مدیریت شهری بر توسعه صنعت گردشگری (مطالعه موردی: شهرستان صومعه سرا)
علیرضا قبادی ، میلاد پوررجبی

چکیده

گردشگری صنعتی است که توسعه آن نیازمند شناخت و آگاهی کافی از مسائل و عوامل مؤثر اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در هر منطقه است. استان گیلان پوشیده از جنگل­ها و دارای آب‌وهوای معتدل و مرطوب است. صومعه‌سرا که در منطقه غربی این استان واقع است؛ با وجود جاذبه‌های متعدد گردشگری، از جمله تالاب‌ها و دریاچه‌ها، مناطق کوهستانی و جنگلی، می‌تواند با مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح به قطب مهم گردشگری در سطح منطقه تبدیل و به‌عنوان یکی از محورهای مهم گردشگری کشور مطرح شود. هدف از انجام این پژوهش، بررسی نقش مدیریت شهری صومعه سرا به عنوان یکی از مقصدهای گردشگری در مناطق شمالی کشور و ارائه راهکارهایی به‌منظور توسعه صنعت گردشگری است. روش پژوهش حاضر، براساس نوع هدف، کاربردی و براساس نوع روش، توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه گردشگران ورودی به شهرستان صومعه‌سرا بوده‌اند که با استفاده از جدول مورگان، ۳۸۴ نمونه به روش تصادفی خوشه‌ای انتخاب و مورد مصاحبه و پرسش قرار گرفتند. همچنین از آزمون‌های آماری، نظیر آزمون ضریب همبستگی پیرسون و آزمون تی برای بررسی فرضیه‌ها استفاده‌ شده است. نتایج این پژوهش نشان‌دهنده این است که از میان شاخص‌های مورد بررسی، ضعف‌های مدیریت شهری (۰۱/۶۹%)، نبود یکپارچگی مدیریت در بهره‌برداری پایدار از جاذبه‌ها (۸۱/۸۲%)، کمبود امکانات (۷۸/۷۵%)، نبود دسترسی و اطلاع‌رسانی (۰/۶۹%)، بیشترین سهم را در نارضایتی گردشگران ایفا می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد که این منطقه علی‌رغم برخورداری از ظرفیت تبدیل ‌شدن به یک منطقه نمونه گردشگری، ضعف عملکرد در حوزه مدیریت و کمبود تبلیغات از موانع اساسی در راه رسیدن به این مهم است.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره دوم، تابستان ۱۳۹۸ ، صفحات ۸۵-۹۴

سنجش تغییرات پوشش گیاهی استان خراسان رضوی طی دوره ۲۰۰۵ – ۲۰۱۵(مورد مطالعه: شهرستان خوشاب)
یوسف درویشی ، رضا سارلی ، مهدی خداداد

چکیده
پایش تغییر عموما جهت ارزیابی فرآیندهای طبیعی، از قبیل اثرات بلندمدت تغییر اقلیم که ناشی از علل نجومی
است و همچنین فرآیندهای کوتاهمدت که شامل توالی پوششگیاهی و فرآیندهای ژئومورفولوژیکی است صورت می گیرد همچنین، پایش تغییر جهت ارزیابی اثرات ناشی از فعالیتهای انسانی از قبیل جنگلزدایی، کشاورزی و
شهرسازی مورد استفاده قرار میگیرد همانگونه که تغییرات محیطی انعکاس دهنده وضعیت مدیریت اراضی است،
روشهای پایش تغییر میتواند به ارزیابی این عملیات کمک کند. در این راستا هدف از پژوهش حاضر آشکارسازی
تغییرات پوششگیاهی منطقه خوشاب استان خراسانرضوی طی دوره زمانی مربوط به سال ۲۰۰۵ – ۲۰۱۵ با استفاده ازتکنیکهای سنجش از دور( RS) و سیستم اطلاعات جغرافیایی ( GIS ) میباشد برای بررسی و تجزیه تحلیل تغییرات از روش طبقهبندی decision tree با توجه به استاندارهایی که توسط ناسا ارائه شده اجرا شد که ابتدا برای هر۱۶ valu یک کلاس تعریف شد بر این اساس مشخص شده است که آستانهی تغییر در منطقهی مورد مطالعه با ۱ انحراف ازمیانگین قرار داشته است پس از تعیین آستانهی تغییر، مناطق دارای تغییرات کاهشی، افزایشی و بدون تغییر مشخص گردیده است جهت ارزیابی دقت تکنیکهای سنجش تغییر پس از برداشت واقعیات زمینی که از طریق بازدید میدانی وتصاویر ماهوارهای Google Earth به دست آمد از دقت کل و ضریب کاپا استفاده شد براساس نتایج به دست آمده مشخص گردید که دادههای ارزیابی شده با دقت کل ۹۱ و ضریب کاپای ۸۸ / ۰ در ارزیابی پایش تغییرات پوششگیاهی منطقهی مورد مطالعه به خود اختصاص داده اند.