مرکز مطالعات ناحیه ای و آمایش

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۹۸ ، صفحات ۱-۱۷

ارزیابی کیفیت محیط شهری
مطالعه موردی: (منطقه چهار شهر اردبیل)
حجت ارژنگی، علیرضا محمدی

چکیده
شهرنشینی شتابان و فقدان آمادگی شهرها برای پذیرش شرایط نوظهور اجتماعی، در بسیاری از کشورهای در حال توسعه به شکلگیری محیطهای شهری با کیفیت پایین منجر شده است. این مسئله، به طور مستقیم بر کیفیت زندگی شهروندان تأثیر گذاشته است. هدف این مقاله، بررسی متغیرهای مؤثر بر رضایتمندی شهروندان از کیفیت محیط شهری در منطقه ۴ شهر اردبیل است. این پژوهش، از نظر هدف کاربردی و توسعه ای و از نظر روش انجام، از نوع توصیفی- تحلیلی است. از تعداد ۳۸۲ نفر برای نمونه، پرسشگری به عمل آمده است. برای تجزیه و تحلیل دادهها، از آزمون های پارامتری تک نمونه ای و t مستقل ، تحلیل رگرسیون چندگانه به روش توام (Enter) |، آزمون واریانس یا F ، آزمون تعقیبی شفه برای بررسی تفاوت بین چند گروه استفاده شده است. نتایج این پژوهش نشان میدهند که، میزان رضایت ساکنان از کیفیت محیط شهری، در سطح پایینی قرار دارد. به طوری که میزان رضایت از کیفیت محیط مستقل نشان دادند که نوع شغل، سطح تحصیلات شهری پایینتر از میانه نظری میباشد. نتایج آزمونهای واریانس و مدت اقامت بر میزان رضایت از کیفیت محیط شهری تأثیرگذارند. سایر ویژگیهای شخصی بر میزان رضایتمندی افراد از کیفیت محیط شهری (سن و جنسیت) تأثیرگذار نیستند. همچنین متغیرهای محیط سکونتی به مراتب سهم بیشتری در مقایسه با سایر متغیرها در پیشگویی متغیر وابسته دارند.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۹۸ ، صفحات ۱۸-۳۱

بررسی ارتباط میان ساختار فضایی منطقهای و استطاعت پذیری مسکن در ۲۲ استان کشور

صدیقه لطفی ، مجتبی شهابی شهمیری ، عسگری معصوم نیا

چکیده

در دو دهه اخیر توسعه چندمرکزی توجه زیادی را در ادبیات نظری و اسناد سیاسی به سوی خود معطوف کرده
است. طرفداران چندمرکزیتی معتقدند این الگوی فضایی میتواند توازنی را میان اهداف متناقض رقابتپذیری اقتصادی، انسجام اجتماعی و پایداری محیطی در مقیاسهای مختلف ایجاد کند. تا به حال، مطالعات زیادی به بررسی اثربخشی و کارایی فرضیات مطرح شده در ارتباط با ساختارهای چندمرکزی پرداختند اما پژوهشهای انگشت شماری به بررسی ارتباط میان قیمت زمین و استطاعتپذیری مسکن توجه کردند. در این راستا، ابتدا استانهای کشور با دو شاخص پراکنش فضایی و توزیع اندازه شهرها مورد سنجش قرار گرفتند. و سپس با استفاده از رگرسیون دو متغیره ارتباط آنها با شاخصهای قیمت زمین، رشد قیمت زمین و استطاعتپذیری مسکن بررسی شدند. یافتههای پژوهش از الگوهای فضایی چندمرکزی حمایت میکند. به طوری که میان پراکنش فضایی شهرها و توزیع اندازه شهرها و قیمت زمین ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. همچنین پراکنش فضایی متوازن مراکز شهرها در پهنه سرزمین میتواند تا حدودی رشد قیمت مسکن را کنترل کند. به علاوه، بین شاخصهای چندمرکزی و استطاعتپذیری مسکن ارتباط نسبتا محکم و معناداری پیدا شده است. بنابراین، به نظر میرسد ساختارهای چندمرکزی میتوانند در زمان اوج تاب-آوری بیشتری در برابر رشد قیمت مسکن داشته باشند.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۹۸ ، صفحات ۳۲-۵۵

نقش شوراهای محلهای در توسعه پایدار شهری (مورد مطالعه: محله امیرآباد، منطقه ۶ تهران)

زهره فنی، آرش قربانی سپهر، زهرا سلطان محمدی

چکیده
رشد فزاینده شهرنشینی و نبود مدیریت منسجم شهری منجر به ناکارامدی برنامهریزی در شهرها شده، بهطوری که بیشتر نمایان است. در این راستا توجه به توسعه پایدار شهری محلهی زمهانی – » محلهای « این ناکارامدی در سطح خرد امکانپذیر خواهد بود که شوراهای محلهای برای آن نقش ویژهای تدبیر کرده باشند. بر ایهن اسهاس ایهن مقالهه بها روش پیمایشی تحلیلی و مطالعات میدانی و کتابخانهای اقدام به جمعآوری اطلاعات از ساکنین محله امیرآباد جهت سنجش نقش شوراهای محلهای در توسعه پایدار شهری و ارتباط آن با زیستپذیری شهری نموده است. در این راستا محققهین جهت مطالعات میدانی اقدام به تهیه پرسشنامه در ۲۵ متغیهر از میهان شهاخ ههای اجتمهاعی، اقتدهادی، بهداشهتی، مسکن، زیستمحیطی و فرهنگی نموده و سپس به توزیع آن در میان ساکنین محله امیرآبهاد پرداختهه انهد. لهذا جههت تحلیل نظرات ساکنان در زمینه پایداری محله امیرآباد از نرمافزار SPSS استفاده شده است. همچنین پرسهش پژوهش بدینگونه تنظیم شده است؛ چه رابطهای میان شوراهای محلهای و توسعه پایدار آن وجهود دارد و ایهن شهوراها چگونه میتوانند به تحقق اهداف توسعه پایدار محلهای کمک نمایند؟ نتایج پژوهش گویای آن است که شورای محلهه امیرآبهاد با تغییر بنیادی ساختارهای برنامهریزی توسعه محله میتواند بهه پا یه داری اکولوژیه ک، اقتدهاد ی، اجتمهاع ی، سیاسه ی و فرهنگی محله در راستای توسعه پایدار محلهای کمک شایان توجهی نماید. در نهایت میتوان گفت با مدیریت منسهجم محلهای، توسعه پایدار محلی برای زیست پذیری امکانپذیر است.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۹۸ ، صفحات ۵۶ -۶۹

مکانیابی پایدار صنایع تبدیلی کشاورزی ( مطالعه موردی: بخش زنجان رود، استان زنجان)

علی اکبر عنابستانی ، علی واعظ طبسی ، ابوالفضل سلطانی

چکیده
با توجه به اینکه برنامهریزی توسعه منطقهای بین برنامهریزی ملی و محلی قرار دارد، برای ایجاد تعادل بین مناطق کشور باید تمهیداتی اندیشیده شود و یکی از عواملی که این تعادل را بر هم میزند مهاجرتهای روستایی است که ایجاد صنایع تبدیلی میتواند مانعی بر مهاجرت شود. با توجه به امتیازی که صنایع تبدیلی کشاورزی در ایجاد اشتغال و درآمد دارد، و به دلیل برخورداری بخش زنجان رود از پتانسیل کشاورزی باید نسبت به مکانیابی صنایع در این بخش مطالعه پهنهبندی صورت گیرد. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی ) AHP ( به پهنه بند ی زمین برای مکانیابی صنایع اقدام شده است، به این نحو که ابتدا لایهها با استفاده از ضوابط در ArcGIS حریمگذاری شده و سپس با استفاده از دستور Weighted overlay لایهها در هم ترکیب شده و نقشه نهایی به دست آمده است. شاخصهایی که در این تحقیق به کار رفته است ۱۵ شاخص طبیعی و انسانی میباشد که بنا بر نظر کارشناسان و اساتید به اولویت بندی آنها پرداخته شده است. در این پژوهش حریم عارضهها با توجه به ضوابط و معیارهای استقرار صنایع ارائه شده از طرف سازمان حفاظت محیطزیست )معاونت محیطزیست انسانی( تعیین شده و در پایان نقشه مطلوبترین مکان با در نظر گرفتن برخی از شاخصها از نقشهی نهایی با استفاده از نرمافزار ArcGIS به دست آمده است. به این ترتیب که با استفاده از روش VIKOR روستاها را از نظر برخورداری از خدمات روستایی رتبه بندی میکنیم و مناطقی که روستاهای با رتبه بالا در آن قرار دارند و همچنین برخی از شاخصهای دیگر از جمله نزدیکی به راه اصلی، راهآهن، نزدیکی به خط انتقال گاز و برق رودخانه زنجان رود و دوری از گسل به عنوان مطلوبترین مکان انتخاب میشود.

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۹۸ ، صفحات ۷۰ -۹۲

رهیافت توسعه؛ تمرکززدایی از حکومت ملی به حکومت محلی

لطفعلی کوزه گر ، مصطفی رضایی

چکیده
در نیمقرن اخیر، تمرکززدایی از دولت بهعنوان یکی از کلیدیترین ابزارهای توسعه و بهموازات آن یک فرایند
دموکراتیک شناخته میشود. مخالفان تمرکززدایی در مقابل معتقدند تمرکززدایی با از بین بردن وحدت داخلی، افزایش دولت قوی « درگیریهای داخلی و دشوار ساختن اجرای قانون موجب تضعیف دولت و تجزیه کشور میشود و ایده را مطرح میکنند. اما، تمرکززدایی از حکومت مرکزی به حکومت محلی زمینههای تخصیص » بهمثابه دولت متمرکز اختیارات و قدرت به جوامع محلی را فراهم میکند که این کار نه تنها موجب تضعیف دولت نخواهد شد، بلکه مصداق بارزی از اثبات مشروعیت و دموکراسی در عمل است. البته تمرکززدایی نیازمند پیش شرطهای قانونی و در عین حال اجرایی است که آثار آن در توانمندسازی دولت در ارائه خدمات عمومی، مشارکت و آموزش اجتماعی، و توسعه اقتصاد محلی نمایان است. نتایج این پژوهش نشان میدهد که تمرکززدایی اگر بهدرستی طراحی شود، میتواند دموکراسی را بدون تضعیف قدرت دولت افزایش دهد و در عینحال سطحی از قدرت و اختیار را نیز به جوامع محلی واگذار کند.تمرکززدایی خوشساخت سطوح بالاتری از مشارکت و مشروعیت را گسترش میدهد که این امر موجب کاهش هزینه های برقراری و حفظ نظم، افزایشِ الزام به اجرای قانون، و کاهش نیاز بهکارگیری قدرت توسط دولت میشود که در نهایت تمامی موارد فوق از پیشرانهای توسعه محسوب میشوند

فصلنامه توسعه پایدار محیط جغرافیایی سال اول، شماره اول، بهار ۱۳۹۸ ، صفحات ۹۳-۱۱۱

سنجش ابعاد و شاخصهای زیست پذیری در شهر نورآباد دلفان
حسین حاتمی نژاد، احمد حاتمی ، مزدک احمدی نژاد

چکیده

توسعه پایدار به‌طورکلی به تعادل اهداف اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ‌اشاره دارد. ویک چشم‌انداز بسیار مطلوب را در آینده نوید می‌دهد. و زیست پذیری، به مجموعه‌ای از اهداف پایداری اشاره دارد. که مستقیم بر اعضای جامعه تأثیر می­گذارند. بنابراین زیست پذیری، راهی به‌سوی توسعه پایداراست. در همین راستا پژوهش حاضر در پی ‌آنست که با بررسی میزان زیست پذیری، در شهر نورآباد دلفان آن را به‌سوی توسعه پایدار سوق دهد. روش این پژوهش توصیفی تحلیلی و با استفاده از ابزار پرسش‌نامه و مشاهده مستقیم است. بنابراین ترکیبی از روش کمی و کیفی است. جامعه آماری آن تمام شهروندان شهر نورآباد که در سرشماری سال ۱۳۹۵ برابر با ۶۶۴۱۷ نفر بوده است. برای تخمین حجم نمونه از فرمول کوکران استفاده شد. و تعداد نمونه مطابق این فرمول ۳۸۴ نفر برآورد شده است. بعد از مشخص شدن حجم نمونه پرسشنامه‌ها به ‌صورت تصادفی ساده در بین شهروندان پخش گردید. علاوه بر این محقق به‌ صورت حضوری به مشاهده مستقیم شاخص‌های موردمطالعه در سطح شهر پرداخته است. اطلاعات به ‌دست ‌آمده با استفاده از نرافزار Spss و آزمون‌های T تک نمونه‌ای، آزمون فریدمن تجزیه ‌و تحلیل گردیدند. نتایج این پژوهش نشان داد که در شهر نورآباد ابعاد زیست پذیری به هم هماهنگ و هم‌اندازه نبوده و بعد زیست‌محیطی با مجموع ۳ شاخص مطلوب و میانگین رتبه ۵۵/۲ در وضعیت مناسب بوده و همخوانی بیشتری با معیارهای شهر زیست پذیر دارد. در بعد اجتماعی از مجموع ۶ شاخص تدوین‌ شده ۲ شاخص آموزش، همبستگی و تعلق اجتماعی در وضعیت مطلوب و چهار شاخص میزان خدمات اوقات فراغت، خدمات بهداشتی و درمانی، امنیت اجتماعی، مشارکت اجتماعی در وضعیت نامطلوب بوده است. میانگین رتبه برای بعد اجتماعی ۹۰/۱ بوده است. و در مرحله آخر بعد اقتصادی با ۴ شاخص که دو شاخص مسکن و کالای مصرفی در وضعیت مطلوب  و شاخص حمل‌ونقل و امکانات زیربنایی نیز در وضعیت نسبتا مطلوب و شاخص اشتغال در وضعیت بسیار نامطلوب ارزیابی‌ شده است. نامطلوب بودن شاخص اشتغال در این شهر نه ‌تنها زیست پذیری را به ‌شدت کاهش داده است. بلکه موجب مهاجرت‌های دائمی و فصلی و مخصوصاً قشر جوان در شهر نورآباد شده است. بنابراین میزان ابعاد زیست پذیری در شهر نورآباد با شدت و ضعف همراه است و هرچه از بعد زیست‌محیطی به ‌طرف ابعاد اجتماعی و اقتصادی حرکت کنیم از شدت زیست پذیری کاسته می‌شود.